Isumannaallisaanermik suleqatigiissitat aamma isumannaallisaanermik sinniisut

At-ilitsersuut GL.6.2 November 2006

Ujarliutit

At-ilitsersuut isumannaallisaanermik suleqatigiissitat suliassaat, atuuffiit pilersinnerilu pillugit paasissutissiivoq. Tamakku saniatigut ilitsersuut qinersinermik, qinigassanngortissinnaanermik aammalu isumannaallisaanermik sinniisut sulinermillu siulersuisut illersorneqarfiinik paasissutissiivoq.

Isumannaallisaanermik suleqatigiissitat suliffeqarfimmi isumannaallisaaniaqatigiit ilagaat. Suliffeqarfinni mikisuni isumannaallisaaniaqatigiit taamaallaat isumannaallisaanermik suleqatigiissitanit ataatsinik ilaasortaqarsinnaapput, suliffeqarfinnili angisuuni isumannaallisaanermik suleqatigiissitanik aamma isumannaallisaanermut ataatsimiititanik arlalinnik immaqalu qullersaasuutitatut isumannaallisaanermut ataatsimiititaqarsinnaavoq.

Suliffeqarfimmi sulisitsisuusoq sulisorisallu nassuiaammi matumani nassuiarneqartutut isumannaallisaanermik peqqinnissamillu sulinerup allaanerusumik aaqqissuunneqarsinnaanera pillugu isumaqatigiissuteqarsinnaapput. Tamatumunnga periarfissaq suliffeqarfiit isumannaallisaanermik peqqinnissamillu suliaqarneq pillugu isumaqatigiissutaasut pillugit Sullivinnik Nakutilliisoqarfiup ilitsersuutaani erseqqinnerusumik nassuiarneqarpoq.

1. Isumannaallisaanermik suleqatigiissitaq

Suliffeqarfimmi sullivimmi isumannaallisaanermik suliaqarnermi isumannaallisaanermik suleqatigiissitat aallaaviusuupput. Tassanngaanniit suliffeqarfimmi – imaluunniit suliffeqarfiup ilaani – sullivimmi isumannaallisaanermik suliaqarnerit tamarmik aallaaveqartariaqarput.

Isumannaallisaanermik suleqatigiissitat marlunnik inuttaqarput: Immikkoortortami/suliaqarfiusumi sulinermik siulersuisoq aammalu immikkoortortami/suliaqarfiusumi tassani sulisorisat akornanni taakkunanngalu isumannaallisaanermut sinniisoq.

Immikkoortortat/suliaqarfiusut killilerluakkat iluini isumannaallisaanermik suleqatigiissitat pilersinneqassapput, immikkoortortani/suliaqarfiusuni aalajangersimasunik sammisallit sorliuneri qanorluunniit amerlatigineri apeqqutaatinnagit.

Immikkoortortanut/suliaqarfiusunut tamanut isumannaallisaanermik suleqatigiissitanit ataatsinit pilersitsisoqartarnissaa pingaarnertut malittarisassiaavoq – qaqugukkut isumannaallisaanermik suleqatigiissitat pilersinnissaat pillugu immikkoortortaq innerssuussutigineqarpoq.

Suliffiugallartunut aamma paarlakaattuni suliffiusuni malittarisassaqarpoq immikkut ittunik – taakkununngalu ilaapput illuliornermut sanaartornermullu sulinermut, kiisalu umiarsuarnik usilersuillunilu usingiaanermut malittarisassat.

2. Sulinermik siulersuisoq

Suliffeqarfiup sullivimmi isumannaallisaanermik suliaqarnerani sulinermik siulersuisoq pingaaruteqartuuvoq, isumannaallisaanermillu suleqatigiissitani ilaasortat aapparaat. Tamanna ilutigalugu sulinermik siulersuisoq ulluinnarni sulisorisanut attaveqarlunilu suliffeqarfimmi sulianik ingerlanneqartunik tamanik ataatsimut isiginnittuuvoq.

Suliffeqarfimmi sullivinnik isumannaallisaanermik suliaqarnerata sunniuteqarluartumik ingerlanneqarnissaanut sulinermik siulersuisup akuersaarluni peqataaqataanissaa tunngaviuvoq. Taamaattumik – arlalinnik periarfissaqarpat – sulinermik siulersuisoq ulluinnarni sulisorisanut attaveqartuusup isumannaallisaanermik suleqatigiissitanut ilaatinneqarnissaa pingaartuuvoq.

Isumannaallisaanermut suleqatigiissitanut sulinermik siulersuisunik arlalinnik toqqagaasinnaasoqarpat akunnerminni isumannaallisaanermik suleqatigiissitanut kia ilaasortanngornissaa isumaqatigiissutigissavaat. Isumaqatigiissinnaanngippata isumannaallisaanermik suleqatigiissitani sulinermik siulersuisut sinniisissaannik sulisitsisoq toqqaassaaq.

Sulinermik siulersuisoq tassaavoq sulisitsisoq sinnerlugu piffissap suliffigisami minnerpaamik affaanik atugaqarluni suliffeqarfimmi suliamik imaluunniit taassuma ilaanik siulersuillunilu nakkutiginnittoq. Taamaalilluni suliffeqarfimmi suliaqarluartuusinnaavoq piffissap pingaarnera siulersuinermik imaluunniit nakkutiginninnermik ingerlagaluartoq.

Inuk sulinermik siulersuisutut imaluunniit sulisorisatut aalajangiunneqarnissaanut siulersuisutut suliassarisat annertussusaat – atorfiup taaguutaa pinnani – aalajangiisuupput. Assersuutigalugu atuarfimmi ataatsimi pedeli sulinermik siulersuisuusinnaavoq, atuarfimmi allami pedeli nalinginnartut sulisuusinnaalluni piffissap suliffigisami affaa inorlugu siulersuisutut suliassanik ingerlataqarnini pissutigalugu.

Nalornisoqarneratigut sullivimmi isumannaallisaanermut inatsisaasunut naleqqiullugu sulinermik siulersuisoqartuunera imaluunniit sulisuusoqarnera pillugit piviusumik naliliisoqassaaq.

Sullivimmi isumannaallisaanermik suliaqarnini tassungalu atatillugu sammisat suliarineqartut pissutigalugit sulinermik siulersuisoq annikinnernik atugassinneqaqqusaanngilaq. Sulinermik siulersuisoq isumannaallisaanermik suleqatigiissitanut ilaasortaasoq – piffissap misilitsiffiusinnaasup kingornatigut – soraarsitaariataarsinnaanngilaq sullivinni isumannaallisaanermik suliaqarnermut soraarsitsineq tunngavilersorneqarpat. Soraarsitsiniarneq kattuffinnit isumaqatigiissutiginiarneqaqqaassaaq.

Isumaqatigiissuteqarfiusuni pineqartuni malittarisassat najoqqutaralugit isumaqatiginninniartoqassaaq.

3. Isumannaallisaanermut sinniisi

Sulisorisat isumannaallisaanermut sinniisimik isumannaallisaanermik suleqatigiissitani sinniisussaminnik qinigaqassapput.

Immikkoortuni pingaarutilinni marlunni sulisut sinniisaannit isumannaallisaanermut sinniisi allaassuteqarpoq:

Siullertut isumannaallisaanermut sinniisi immikkoortortami/suliffigisami ataatsimi sulisunit tamanit qinerneqarpoq, sulisut sinniisaat suliatut sammisatut aalajangersimasumik immikkoortortaqartumi sulisunit ”taamaallaat” qinigaalluni. Taamaalilluni suliffeqarfinni mikisuni taamaallaat ataasiinnarmik isumannaallisaanermut sinniiseqarfiusuni taanna sulisunit tamanit qinigaavoq – tassalu sulisut allaffimmiuugaluarunik, tunisassiorfimmiikkaluarunik imaluunniit eqqiluisaarinermik suliaqaraluarunik – aammalu sulisut sammisatigut sumulluunniit attuumassuteqaraluarunik. Isumannaallisaanermut sinniisip tamatuminnga imminut erseqqissarnissaa assorsuaq pingaartuuvoq – sulilu pingaarneruvoq isumannaallisaanermut aammalu sulisut sinniisaat inuk ataasiinnaappat.

Aappaattut sulisut sinniisaattulli isumannaallisaanermut sinniisi suleqatiminit ”uppitinneqarsinnaanngilaq”. Qinigaaffik tamakkerlugu isumannaallisaanermut sinniisi tassaniittuarpoq, nutaamillu qinigassanngortitsinermik kinguneqartumik nammineq atuuffimminik taamaatitsisinnaanani. Taamaallaat suliffeqarfik isumannaallisaanermut sinniisip qimakkuniuk, imaluunniit piffissami sivisunerusumi suliartorsimanngikkuni nutaamik isumannaallisaanermik sinniisimik qinersisoqarsinnaavoq.

Suliffeqarfimmili illuatungeriit isumaqatigiissutigisimappassuk nutaamik isumannaallisaanermik sinniisimik tamatigut qinersisoqarsinnaavoq.

4. Kina isumannaallisaanermik sinniisimik qinigaasinnaava?

Isumaqatigiissuteqarfiusutut pineqartumi imaluunniit assingusumi sulisut sinniisaannik qinersineq pillugu malittarisassat najoqqutaralugit isumannaallisaanermut sinniisutut kia qinerneqarsinnaanera nalinginnaasumik aalajangerneqartarpoq. Sulisut sinniisaannut malittarisassat qanoq sivisutigisumik atorfeqarsimaneq, piginnaassutsit assigisaallu pillugit immikkut ittunik malittarisassanik imaqarajupput. Inuup qinigaasinnaanngorneranut isumaqatigiissutini assigiinngitsunik piumasaqaateqartoqarsinnaavoq naammassisimasariaqartunik. Naak qinersinermi peqataanissamut pisinnaatitaasoqaraluartoq aamma qinerneqarsinnaanermik isumaqartariaqanngilaq.

Sulisut sinniisaannut malittarisassat atorneqarneri kattuffimmut ilaasortaanngitsut isumannaallisaanermut sinniisitut qinerneqarsinnaanerinik matussusiinngillat. Tassalu tamanna suliffeqarfinni kattuffimmut ilaasortaanngitsuinnarnik sulisoqartunut – imaluunniit sulisorisat kattuffimmi isumaqatigiissuteqartumi ilaasortaanngitsunut – aammalu ilaasortaasutut ilaasortaanngitsutullu sulisoqarfiusunut atuuppoq.

Ilaasortaasup sulisartut peqatigiiffianni/kattuffianni ilaasortaasariaqarnera pillugu piumasaqaateqartoqarsinnaaneranik sulisut sinniisaannut malittarisassat atorneqarneri nassataqanngillat.

Inuup ataatsip isumannaallisaanermut sinniisutut aammalu sulisut sinniisaattut atuuffiit isumagisarisinnaavai, qinersinerilli immikkoortillugit pissapput. Taamaalilluni qinersinermi ataatsimi atuuffiit tamaasa atorfigilerneqarsinnaanngillat.

5. Isumannaallisaanermut sinniisinik qinersineq

Isumannaallisaanermik suleqatigiissitap atuuffiani immikkoortortami/suliffiusumi sulisunit tamanit isumannaallisaanermut sinniisi qinerneqassaaq.

”Sulisunit tamanit” oqarnermi kikkut tamarmik pineqarput, tassami qinersinermi aamma ilinniartut (lærlingit), ullup ilaannaa sulisut, aalajangersimanngitsumik sulisorisat, taartaasut, vikarit, suliffimmi sungiusartut allallu peqataaqataassapput. Taamaattorli sap. akunnerani nal. akunneri qulit inorlugit sulisuullutik allaffimmi allaffissorfimmilu, kiisalu pisiniarfinni sulisuusut qinersisinnaatitaanngillat.

Qinersinermi sulisitsisoq, suliffeqarfimmi pisortat aamma sulinermik siulersuisut peqataasinnaanngillat, aammalu isumannaallisaanermut sinniisumut qinersinissamut qinigassanngortitaasinnaanatik.

Qinersinerup inernera sulisitsisumut nalunaarutigineqassaaq.

6. Isumannaallisaanermut sinniisip illersorneqarnera

Sulianik sammisaqarfittut immikkoortortami pineqartumi imaluunniit assigisaani sulisut sinniisaattulli isumannaallisaanermut sinniisi soraarsitaanissaminut imaluunniit atugarisaminik allatut ajortisarneqarnissaminut illersorneqarpoq. Atuuffimminut atasunik sammisanik pissuteqartumik isumannaallisaanermut sinniisi ajornerusumik inissisimaffeqalerneqaqqusaanngilaq.

Immikkoortortami pineqartumi isumaqatigiissutaasumi sulisut sinniisaattut malittarisassatut isumaqatigiissutaasut najoqqutaralugit isumannaallisaanermik sinniisip qinerneqarneranut, qinigassanngortitaasinnaaneranut, qinersinerit atuuttuussusaannut aammalu isumannaallisaanermut sinniisip illersorneqarneranut malittarisassat atuupput. Taamaattumik isumannaallisaanermut sinniisip illersorneqarnissaa pillugu isumaqatigiinnginnerit sulisut akornanni eqqartuussissuserinikkut aalajangerneqassapput. Assigaalu malittarisassat sorliit atugaaneri pillugit apeqqutit, kiisalu malittarisassat unioqqutinneri imaluunniit nassuiarneri pillugit apeqqutit.

Qinersineq sulisitsisumut nalunaarutigineqassaaq. Illersorneqalerneq atuuffiusoq kingusinnerusukkut atuutileraluarpalluunniit qinersinerup inernerata sulisitsisumut nalunaarutigineranit atuutilissaaq.

Aammattaaq sinniisi kattuffimmut ilaasortaappat qinersinerup inernera isumannaallisaanermut kattuffigisaanut nalunaarutigineqassaaq.

7. Piffissaq qinigaaffik aamma suliartunngitsoornerit

Isumannaallisaanermut sinniisi ukiut marlukkaarlugit qinerneqartarpoq. Piffissaq qinigaaffik – sulisitsisup aamma sulisorisat akornannni isumaqatigiissuteqarnikkut – ukiunut sisamanut sivitsorneqarsinnaavoq. Taamaalisoqarnerini tamani isumannaallisaanermut sinniisi qinerneqaqqissinnaavoq.

Piffissami qinigaaffimmini isumannaallisaanermut sinniisi atuuffimminit tunuarsinnaanngilaq. Taamaalippalli sulisorisat isumannaallisaanermut sinniisimik nutaamik qinersisinnaatitaanngillat. Taamaattorli sulisitsisoq sulisuusullu isumaqatigiissutigigunikku tamatigut nutaamik isumannaallisaanermut sinniisimik qinersisoqarsinnaavoq.

Paarlattuanik isumannaallisaanermut sinniisip suliffeqarfimmi, immikkoortortami, suliaqarfimmini imaluunniit nikittaalluni suliaqarfimmi sulinermini atuuffigisaata taamaatinneratigut isumannaallisaanermut sinniisitut atuuffigisaa taamaatissaaq.

Assinganittaaq suliffeqarfimmi isumannaallisaanermut sinniisi – nammineq piumassutsiminit imaluunniit piumassuserinngisaminit – qimakkuniuk isumannaallisaanermut sinniisitut atuuffik taamaatissaaq.

Isumannaallisaanermut sinniisimik nutaamik aamma qinersisoqarsinnaavoq minnerpaamik qaammatini sisamani ataqatigiissumik sulinngiffeqarneq, napparsimaneq assigusumilluunniit pissuteqartumik isumannaallisaanermut sinniisaasoq suliffeqarfik qimassippagu. Taamaalilluni isumannaallisaanermut sinniisimik nutaamik qinersinissamut pisussaatitaasoqanngilaq, taamatullu pisussaatitaanermik sulisitsisoq imaluunniit sulisuusut pisussanngortitaasinnaanngillat. Isumannaallisaanermut sinniisimik nutaamik qinersinissamut periarfissaq pillugu sulisitsisup sulisorisallu akornanni suleqatigiinnikkut aalajangiunneqassaaq.

Taamaalisoqarpat isumannaallisaanermut sinniisi nutaaq qinigaaffiusup piffissaata sinneranut imaluunniit qinigaaffimut nutaamut ukiunik marluk-sisamanik sivisussusilimut qinerneqarsinnaavoq.

8. Isumannaallisaanermut sinniisi amigaataasoq

Isumannaallisaanermik peqqinnissamillu sulinerup pitsaanerpaamik atuuttuutinniarneranut sulisut isumannaallisaanermut sinniisimik qinersinissaat pingaartuuvoq. Assinganillu sulisut piumassuseqarlutillu peqataanissamut pisussaatitaaffimminnik malinninnissaat pingaartuuvoq. Tamanna minnerunngitsumik suliffimmik naliliiffiginnissummik (APV-mik) suliaqarnermut atuuppoq. APV-mik piumasaqaat 1. januar 2008-mi atuutilissaaq. Taamaattumik sulisorisat isumannaallisaanermut sinniisimik qinersisinniarlugit suliffeqarfiup pisortarisai annertuumik iliuuseqassapput, taamaalillutillu sullivimmi isumannaallisaanermik suliamut aaqqissuussaasumut peqataaqataassallutik.

Isumannaallisaanermut sinniisimik qinersisitsiniarneq iluatsinngippat sulinermik siulersuisoq kisimi atuutissaaq. Tamanna aamma napparsimaneq imaluunniit sulinngiffeqarneq pissutigalugu isumannaallisaanermut sinniisip peqannginnerani atuutissaaq.

9. Qaqugukkut isumannaallisaanermik suleqatigiissitaliortaqassava?

Immikkoortortaqarfinnut killilerneqarluarsimasunut imaluunniit immikkoortortanut sulinermik siulersuisoqarfiusunut, immikkoortortami suliatut sammisanik sorlernik qanorlu amerlatigisunik tassaniittoqaraluarpat isumannaallisaanermik suleqatigiissitaliortqassaaq. Taamaattorli sulinermik siulersuisunut taamaallaat sulinermik siulersuisuinnarnik siulersuisuusunut isumannaallisaanermik suleqatigiissitaliortoqassanngilaq. Sulinermik siulersuisumut nassuiaat pillugu immikkoortoq ”Sulinermik siulersuisoq” takuuk.

Oqaatigineqartutut isumannaallisaanermik suleqatigiissitat immikkoortortamut/suliaqarfiusumut sulinermik siulersortimit aammalu immikkoortortami/suliaqarfiusumi tassani sulisuusut akornanneersumit taakkunanngalu qinerneqartumit isumannaallisaanermut sinniisimik inuttaqartuupput.

Isumannaallisaanermilli suleqatigiissitat immikkoortortanit/suliaqarfiusunit arlalinnit isumaginnittuusinnaapput.

Ataatsimit qulingiluat tikillugit immikkoortortat/suliaqarfiusut arlallit sulisoqartuusut isumannaallisaanermik suleqatigiissitanut ataatsimoorussanut kattussinnaapput, imaluunniit suleqatigiissitanut pioreersunut attaveqalersinnaallutik.

Qanorluunniit amerlatigisunik sulisoqaraluartoq sulisut taamaallaat imaluunniit pingaarnerusutut allaffimmi imaluunniit allaffissornermik suliaqartut isumannaallisaanermik suleqatigiissitani ataatsimoorussamut attaveqalersinnaapput. Assersuutigalugu tunisassiorfittut suliffeqarfimmi allaffik imaluunniit oqarasuaatikkut tuniniaasarfittut immikkoortortaq taaneqarsinnaapput.

50-it sinnerlugit sulisoqarpat nalinginnaasumik isumannaallisaanermik suleqatigiissitanik arlalinnik pilersitsisoqassaaq. Taamaattorli Sullivinnik Nakkutilliisoqarfiup sulisut 100-t tikillugit allaffissornermik suliallit, immikkoortortat illumi ataatsimiippata imaluunniit illuni arlalinni ataqatigiissuniippata isumannaallisaanermik suleqatigiissitat ataatsit sinniisigineri akuerisinnaavai.

Suliffeqarfiit nunami immikkoortitersimasunik immikkoortortaqarfillit immikkoortortanut tamanut isumannaallisaanermik suleqatigiissitanik ataasiakkaanik nalinginnaasumik pilersitsisartussaapput.

Taamaattorli suliffeqarfinni nunami immikkoortitersimasunik immikkoortortaqarfilinni qulit inorlugit sulisulinni, kiisalu suliffeqarfinni allaffimmi allaffissornermillu suliaqarfiusuni immikkoortortanik nunami immikkoortitersimasunik arlalinnik isumannaallisaanermik suleqatigiissitanik ataatsimoorussanik pilersitsisoqarsinnaavoq. Taamaalineratigut pisariaqartutut annertussusilimmik ornigullutik suliaqarnissaminnut isumannaallisaanermik suleqatigiissitat periarfissaqassapput.

Nalinginnaasumik minnerpaamik immikkoortortani tamani ukiumut marloriarlutik misissuiartornernik isumannaallisaanermik suleqatigiissitat naammassisaqartassapput. Immikkoortortami misissuiartorsimanermik atuakkamik allattarfissamik peqarnissaq isumassarsiatsialaavoq, misissuiartornerup suuneranik annertussusaanillu isumannaallisaanermik suleqatigiissitat nalunaarsuisarfissaannik. Tamatuma saniatigut sulisorisat tamatigut isumannaallisaanermik suleqatigiissitanit attaveqarsinnaassapput.

10. Angerlarsimaffimmi sulinermi isumannaallisaanermik suleqatigiissitat

Angerlarsimaffimminni suliaqarlutik sulisuusut suliffeqarfimmi isumannaallisaanermik suleqatigiissitanut atasuussapput imaluunniit angerlarsimaffimmi sulisuusunut immikkut ittumik pilersinneqarsimasumut isumannaallisaanermut suleqatigiissitanut atassallutik.

11. Holdikkaanik ingerlatsinermi il.il. isumannaallisaanermik suleqatigiissitat

Sulineq akuttoqatigiinnerusumik holdikkaartunik ingerlanneqarpat nikittarlutik suleqatigiinnut tamanut nalinginnaasumik isumannaallisaanermik suleqatigiissitaliortoqassaaq. Taamaattorli siunertamut tulluarneruppat nikittarlutik suleqatigiit sullivimmi isumannaallisaanermi suliarisaannik allaanerusumik aaqqissuussinissamut sulisitsisut sulisorisallu periarfissaqarput. Taamaalillutik nikittarlutik suleqatigiit ”inuttamikkut taarseraannerusunut”, tassalu suleqatigiinni sulisut assigiinngisitaartut suliartortarnerannik pissuteqartumik nikittarlutik suleqatigiiusunut isumannaallisaaniaqatigiit naleqqussarneqarsinnaapput. Suliarisarli immikkut ittumik ulorianaateqartillugu suleqatigiikkuutaanut tamanut isumannaallisaanermik suleqatigiissitaliortoqassaaq.

Nikittarlutik suleqatigiinni sulisut sulinermik nalaanni imminnut isumannaallisaanermik suleqatigiissitaasut attaveqarfigisinnaassavaat. Isumannaallisaanermik suleqatigiissitani ilaasortaasut peqanngippata isumannaallisaanermik peqqissutsimillu apeqqutaasunut sulisitsisoq sinnerlugu iliuuseqarsinnaasumik inummik sulisorisat qaqugukkulluunniit attaveqarsinnaassapput. Attaveqarnissamut periarfissaasup qanoq isumannaarneqarsinnaaneranut iliuuserisassat allanneqarsimassapput.

Ileqquliussatut holdikkaanik ingerlatsinermi, aalajangersimasunik marlunnik imaluunniit pingasunik suleqatigiikkuutaalinni, taamatut suleqatigiikkuutaanik sulineq minnerpaamik sap. akunnerinik arfinilinnik sivisussuseqarluni suleqatigiinni minnerpaamik sulisut quliunerisigut nalinginnaasumik suleqatigiikkuutaat tamarmik isumannaallisaanermik suleqatigiissitanik pilersitsivigineqassapput.

Sulisorisat piffissani assigiinngiiaartuni sulisinneqarpata – nikittarlutik suleqatigiit pineqanngikkaluarlutik – pisariaqartitsineq piviusoq aalajangiisuutillugu piffissami tassani minnerpaamik qulinik sulisulinni suliaqarfiusunut tamanut – assersuutigalugu eqqiluisaarinermut – isumannaallisaanermik suleqatigiissitaliortoqartariaqarpoq.

12. Isumannaallisaanermik suleqatigiissitat aaqqissuussaanerat

Suliffeqarfinni ataasiakkaani isumannaallisaanermik sulinerup qanoq aaqqissuunneqarnissaanik suliffeqarfimmi isumannaallisaaniaqatigiit pingaarnerusuullutik isummertussaapput. Taamaattumik isumannaallisaanermik suleqatigiissitanik ataatsimoorussanik pilersitsisoqarsinnaanersoq imaluunniit suleqatigiissitanut pioreersunut attaviliisoqassanersoq isumannaallisaaniaqatigiit aallarniutaasumik isummertussaapput. Naliliinermi sullivimmi isumannaallisaanermik sulinerup sapinngisamik sunniuteqarluartumik ingerlasuunissaa sianiginiarneqassaaq.

Taamaalillutik sulinerup ingerlanneqarneranut atatillugu immikkoortortaqarfiit/suliaqarfigisat suussusii annertussusaallu, kiisalu timikkut tarnikkullu sullivimmi avatangiisini sunnertiternerit pingaartuutinneqarput. Aammattaaq immikkoortortaqarfinni ataasiakkaani, suliffeqarfiup iluani suliarisat sinnerinut naleqqiullugu allaanerulluinnarpat suliap suunera, kiisalu timikkut tarnikkullu sullivimmi avatangiisini sunnertiternerit suussusii pingaartuutinneqassapput. Suliarisaq annertuumik aarleqquteqarfiunera pissutigalugu immikkoortortani/suliaqarfigisani ikittuararsuarnik sulisoqartuni isumannaallisaanermik suleqatigiissitanik immikkoortuusunik pilersitsisoqarsimaneranik assersuutissaqarpoq.

Isumannaallisaanermik suleqatigiissitat ataatsimoorussat aaqqissuussaaneri pillugit sulisitsisup sulisorisallu akornanni isumaqatigiittoqarsimanissaa tunngaviuvoq. Nalinginnarmik Sullivinnik Nakkutilliisoqarfik akulerunneq ajorpoq suliffeqarfiup isumannaallisaaniaqatigiivini isumaqatigiissimasoqarpat.

13. Isumannaallisaanermik suleqatigiissitat suut suliassaraat?

Immikkoortortami atuuffigisaminni isumannaallisaanikkut peqqinnissakkullu ajornartorsiutaasunik isumannaallisaanermik suleqatigiissitat sulissuteqarniartussaapput. Isumannaallisaaneq peqqissuserlu isumannaallisaanermik suleqatigiissitat ataavartumik misissugarissavaat, taamaalillutik ajornartorsiutit pinaveerniarlugit.

Suliffeqarfik isumannaallisaanermut ataatsimiititaqanngippat taassuma atuuffiinik isumannaallisaanermik suleqatigiissitat isumaginnissapput, tassunga ilanngullugit suliffeqarfimmi isumannaallisaanermik peqqinnissamillu suliat pilersaarusiorlugillu, siulersorlugillu ataqatigiissillugit.

Sulinermik siulersuisoq aamma isumannaallisaanermut sinniisi ataatsimuunngikkunik najuuttoq isumannaallisaanermik suleqatigiissitat suliassaannik isumaginnissaaq. Arlaat peqannginnerani iliuuseqartoqarsimappat piaarnerpaamik sulinermik siulersuisumut imaluunniit isumannaallisaanermut sinniisimut nalunaaruteqartoqassaaq.

14. Pilersaarusiorneq

Suleqatigiissitat atuuffimminni isumannaallisaanermik peqqinnissamillu suliat pilersaarusiorneranni isumannaallisaanermik suleqatigiissitat peqataassapput. Tamatuma nassataraa makkuninnga pilersaarusiortoqartillugu isumannaallisaanermik suleqatigiissitat peqataatinneqarnissaat:

Suliap aaqqissuunneqarnerani allannguutit
Immikkoortortap allineqarnera imaluunniit allanngortiternera
Maskiinanik teknikkikkullu atortunik pissarsineq aamma allannguineq – tassunga ilanngullugu teknologiimik nutaamik atugaqalerneq
Akuutissanik atugassanillu pisiortorneq – tassunga ilanngullugit akuutissanik ulorianannginnerusunik periarfissat pillugit isumaliutaasut.

Assersuutigalugu suliffeqarfik ininik nutaanik sanaartussappat suliassap piareersarneraniilli isumannaallisaanermik suleqatigiissitat ilanngunneqassapput. Taamaaliornikkut sullivimmi avatangiisini ajornartorsiutit, kingusinnerusukkut aaqqiiviginiarneqartussaasinnaasut, sanaartornerup ingerlannerani takorloorlugillu aaqqiivigineqarnissaat pinngitsoortinneqarsinnaapput.

Sulisunut ataasiakkaanut naleqqussarlugit sulinermik ingerlatsinerit, suliffigisaq, teknikkikkut atortut, kiisalu akuutissanik atortussianillu sulinerup isumannaarneqarnissaannut isumannaallisaanermik suleqatigiissitat ilanngunneqassapput. Sulisut ataasiakkaat suliani atuuffigisaasa pilersaarusiorneranni isumannaallisaanermik suleqatigiissitat ilanngunneqarnissaat pingaartuuvoq.

15. Nakkutilliineq

Sulinermi atugarisat isumannaallisaanikkut peqqinnissallu tungaatigut isumannaalluinnartuunerinik isumannaallisaanermik suleqatigiissitat nakkutilliissapput. Tassunga ilanngullugit suleqatigiissitat makku nakkutigissavaat:

Sulineq, sulinermik ingerlatsinerit suleriaatsillu aaqqissuunneqarlutillu isumannaalluinnartumik ingerlanneqarneri
Akuutissat atortussiallu taamaallaat sulinermik ingerlatsinerni suleriaatsinilu sulisunik pisariaqanngitsumik nipimit, pujoralammit, qinngornernit nillermillu il.il. sunnerfigitinnissaannut sunniuteqarluartumik isumannaarlugit atorneqarnissaat
Sulisorisat sunniuteqarluartumik ilinniartinneqarlutillu ilitsersorneqarnissaat
Maskiinat, sakkut teknikkikkullu atortut allat isumannaallisaanikkut peqqinnissamilu isumannaalluinnartumik inissitsiterlugillu atorneqarnissaat.

Sulisup angerlarsimaffigisaani suliaq taamaallaat annikinnerusumik suliarineqarpat isumannaallisaanermik suleqatigiissitat nalinginnaasumik suliamut tassunga atatillugu takusaasussatut atuuffeqanngillat.

16. Suliffimmik naliliiffiginnissut

Suliffimmik naliliiffiginnissut(APV) pillugu malittarisassat atuutilerpata APV-mik suliaqarneq isumannaallisaanermik suleqatigiissitanut suliassanngussaaq annertooq.

APV-mik suliaqarnermut siunertaasup makku isumannaassavai:

Sullivimmi avatangiisini ajornartorsiutaasunik pingaarnernik tamanik suliffeqarfimmi isumannaallisaanermik peqqinnissamillu sulinerup ilanngussisimanera
Ajornartorsiutit aaqqiiviginiarneranut suliffeqarfiup tulleriiaarisumik ataavartumillu suliaqartuunera.

Suliffimmik naliliiffiginnissutip annertussusaa ilaatigut sullivimmi avatangiisini pissutsit qanoq ittuunerinit, suliap suussusaanik, kiisalu suliffeqarfiup annertussusaanik aaqqissuussaaneranillu aalajangerneqassaaq.

APV-p annertussusissaa aamma teknikkikkut atortut, akuutissanit atortussianillu, kiisalu suleriaatsinit sulinermillu ingerlatsinernit suliffeqarfiup atugarisaanit aalajangerneqassaaq.

Suliffiimmik naliliiffiginnissutip sulinermut naleqqiullugu isumannaallisaanermik suleqatigiissitami ilaasortat pingaarluinnartuupput. APV-mik sulinermi suleqatigiissitat atuuffigisaattut immikkoortortami isumannaallisaanermik suleqatigiissitat ilanngunenqassapput, kiisalu makkunani peqataassallutik:

Sullivimmi avatangiisini pissutsit suunerisa nassuiarneri nalunaarsornerilu
Sullivimmi avatangiisini ajornartorsiutaasut nassuiarneri nalilernerilu
Periusissatut pilersaarusiami tulleriiaarineq inissitsiterinerlu
Periusissatut pilersaarutip piviusunngortinnera malitseqartinneralu.

17. Misissuinerit

Ajutoornernik, toqunartortortitaanernik, peqqissutsimi ajoqusernernik taamatullu pisoqalerneranik misissuinerni isumannaallisaanermik suleqatigiissitat peqataassapput, kiisalu sulisitsisumut imaluunniit taassuma sinniisuanut nalunaarutigissallugit. Sulinermi ajutuulertoqarnerani isumannaallisaanermik suleqatigiissitat ilanngunneqarnissaat pingaartuuvoq, taamaalilluni ajutoorneq sioqqullugu iliuuseqartoqarsinnaassammat. Ajutoorneq pippat isumannaallisaanermik suleqatigiissitat taamatut pisoqaqqinnginnissaanik isumannaariniassapput. Tamatumunnga atatillugu sulinermi ajutoornerit il.il. pillugit atortussianut tamanut isumannaallisaanermik suleqatigiissitat attaveqartinneqarsinnaassapput.

18. Sulisorisat illersorneri

Sullivimmi avatangiisini ajornartorsiutinut takkussimasunut atatillugu isumannaallisaanermik suleqatigiissitat aarleqqutaasinnaasunik pakkersimaarinninniassapput. Aarleqqutaasoq sumiiffigisami pakkersimaarneqarsinnaanngippat isumannallaallisaanermik suleqatigiissitat ajornartorsiut sulisitsisumut/isumannaallisaanermut ataatsimiititat siulittaasuanut nalunaarutigissavaat.

Sulisorisat isumannaatsuunerannut imaluunniit peqqissuunerannut nalliulluinnalersunik, annertuunik aarleqqutinik nassataqartunik pissutsinik isumannaallisaanermik suleqatigiissitat paasisaqarpata aarleqqutip ajutoortaaliniarnissaanik aammalu pisariaqassappat sulinermik unitsitsinermik isumannaallisaanermik suleqatigiissitat iliuuseqarniassapput.

Isumannaallisaanermik suleqatigiissitat sulinermik unitsitsigunik tamanna ingerlaannaq suup patsisaaneranik nassuiaatitaqartumik sulisitsisumut nalunaarutigineqassaaq, sulisitsisummi sullivimmi avatangiisini pissutsit inatsisinik najoqqutaqartinnerinut akisussaassuseq tigummivaa. Taamatut pisoqarnerinnaani sulisitsisumit suleqatigiissitat aalajangiinissamik piginnaassuseqartitaanertik qaangerlugu isumannaallisaanermik suleqatigiissitat iliuuseqarsinnaapput.

Sulisorisat illersorneqarnissaat pillugit sammisaqartitsinerni tamani isumannaallisaanermik suleqatigiissitat peqataassapput. Tamatuma nassatarivaa isumannaallisaanermik suleqatigiissitat sunut tamanut, immikkoortortat/suliaqarfigisat sullivimmi isumannaallisaanermi suliarisaannut tunngasunut peqataanissaat. Peqataaqataatitsinerup tamatuma ilarujussua suliffeqarfimmi sullivimmi isumannaallisaanermik suliaqarnermi peqataasunik, aammattaarlu sullivimmi isumannaallisaanermik suliaqartunik avataaneersunik suleqateqarneruvoq. Suliffeqarfik isumannaallisaanermut ataatsimiititaqarpat sullivimmi isumannaallisaanermik suliaqartunut avataaneersunut attaveqarneq isumannaallisaanermut ataatsimiititat aqqutigalugu ataqatigiissinneqassaaq.

Namminneq allallu isumannaatsuunerannik peqqissuunerannillu sassarsaasumik iliuuseqalernissaannut sulisorisanik ataasiakkaanik isumannaallisaanermut suleqatigiissitat sunniiniarsarissapput. Tamatumunnga atatillugu suliaminnut atuuttuusunik sullivinni avatangiisit pillugit malittarisassat pillugit sulisorisat ilisimatinneqarnissaat isumannaallisaanermut suleqatigiissitat isumagissavaat.

19. Suleqatigiinneq

Suliffeqarfimmi isumannaallisaanermut ataatsimiititaqarpat sulisut aamma isumannaallisaanermut ataatsimiititap akornanni isumannaallisaanermik suleqatigiissitat attaveqarfiupput. Isumannaallisaanermik suleqatigiissitat aamma isumannaallisaanermut ataatsimiititat suliassaminnik naammassinnissinnaanerannut isumannaallissaanermik suleqatigiissitat isumannaallisaanermut ataatsimiititamut attaveqarnerat pisariaqartuullunilu aalajangiisuuvoq. Nalinginnaasumik suleqatigiissitat immikkoortortaanni sullivinni avatangiisitigut atugarisaat pillugit isumannaallisaanermik suleqatigiissitat isumannaallisaanermut ataatsimiititanut ilisimatitsiuartuussaaq, aammattaarlu namminneq suliaminnik ataatsimiititat ilisimatittassallugit.

Suliffeqarfimmi isumannaallisaanermut ataatsimiititaqanngippat tassunga atasussaagaluartunik suliassanik isumannaallisaanermut suleqatigiissitaq/-tat isumaginnissapput. Isumannaallisaanermik suleqatigiissitat suliffeqarfimmi sulinermi ajutoornernut allattugarisanut nalunaarutinullu, kiisalu tamanna pillugu piumasaqaateqartoqarnerani suliffiup suussusiata nassuiarneqarneranut paasissutissanik pingaarutilinnut tamanut attaveqarsinnaassapput.

Sullivimmi isumannaallisaanermi siunnersortinik avataaneersunik suleqateqarnermi isumannaallisaanermik suleqatigiissitat peqataatinneqassapput.

Sullivimmi isumannaallisaanermi siunnersortinut suliassat nutaat pillugit isumannaallisaanermut ataatsimiititamut isumannaallisaanermik suleqatigiissitat siunnersuuteqarsinnaapput. Suliffeqarfimmi isumaqatigiissutaasimanngippat isumannaallisaanermik suleqatigiissitat namminneerlutik sullivimmi isumannaallisaanermi siunnersortumik pissarsiorsinnaanngillat.

Tamakku saniatigut suleqatigiissitat makku isumagissavaat:

Suleqatigiissitat immikkoortortaasa iluini sullivinni avatangiisit nalunaarsornerinik ataatsimiititat ikiornissaat
Pitsanngorsaatissanik siunnersuuteqarneq
Aaqqiissutissanik siunnersuuteqarneq aammalu aaqqiissutissatut siunnersuutinik tulleriiaarineq
Immikkoortortaqarfimmik ataatsimiititap misissuinerani peqataaneq
Suleqatigiissitanik isumannaallisaanermut ataatsimiititat isumannaallisaaneq pillugu ataatsimiisitsinerini peqataaneq.

20. Isumannaallisaanermik suleqatigiissitat aamma sulisut akornanni attaveqarneq

Sulisut isumannaallisaanermik suleqatigiissitaminnik attaveqartuarsinnaanissaminnut periarfissaqassapput. Isumannaallisaanermik suleqatigiissitat ataatsit arlalinnik sulisunut atasuuppat, kisimiillutik imaluunniit suleqatigiikkuutaarlutik sumiiffinni assigiinngitsuni sulisuusunut – soorlu angerlarsimaffinni ikiortinut, eqqiluisaarisunut, eqqaavilerisunut, assartuisartunut assigisaannullu – pitsaasumik attaveqarnissamik isumannaarisunik immikkut ittunik iliuuseqartoqarnissaa sulissutigineqassaaq.

Nikittaalluni suleqatigiittoqarnerani, qaangiuttoortoqarnerani assigisaanilluunniit pisoqarnerani isumannaallisaanermik suleqatigiissitat attavigineqarsinnaanngippata suliffeqarfimmut akisussaalluni sinniisuutitamik sulisut kalerriisinnaanissaminnut isumannaagaassapput. Tassaassaarlu inuk isumannaallisaanermik peqqinnissamillu apeqqutini sulisitsisoq sinnerlugu iliuuseqarsinnaasoq. Sulisorisat periarfissaq tamanna ilisimassavaat.

21. Sullivimmi isumannaallisaanermik ilinniartitaaneq

Sulinermik siulersuisoq aamma isumannaallisaanermik sinniisi nal. akunnerinik 32-nik sivisussusilimmik sullivimmi isumannaallisaanermik ilinniartitaasimassapput. Qinersinerup imaluunniit suleqatigiissitat ilaasortaannik toqqaanerup kingorna sap. akunneri sisamat sinnernagit ilinniartitaanissaminnut nalunaassapput. Immikkoortortami pikkorissarnerit akuerisaasut aallartinneqaqqaartut akornanniittussamut nalunaartoqassaaq. Sulisitsisoq imaluunniit suliffeqarfimmi pisortaq ilinniartitaasimasariaqanngillat, allaat isumannaallisaanermik suleqatigiissitani sulinermik siulersuisuusup atuuffianik isumagisaqarsinnaagaluarunik.

Jens Jensen

Aammattaaq Sullivinnik Nakkutilliisoqarfiup makkununnga ilitsersuutai atuakkit:

(1) Suliffiit isumannaallisaanermik peqqinnissamillu suliarisaat
(2) Suliffeqarfiit isumannaallisaanikkut peqqinnissakkullu suliaat pillugit isumaqatigiissutit
(3) Suliffiugallartuni aamma paarlakaattuni suliffinni, taakkununnga ilanngullugit illuliornermik sanaartornermillu suliffinni isumannaallisaanermik peqqinnissamillu suliaqarneq
(4) Isumannaallisaanermut ataatsimiititat

Allassimasut pdf-inngorlugit